TMK 510 ve devam maddelerinde düzenlenen mirasçılıktan çıkarma; kanunun aradığı anlamda aile bağına layık olmadığını gösteren kimseye uygulanan bir medeni hukuk yaptırımı, bir çeşit özel hukuk cezasıdır. Davranışlarıyla miras bırakan ile arasındaki sıkı ve yoğun aile bağlarını koparan mirasçıyı miras bırakanın tasarruflarına karşı korumakta ısrar etmek anlamlı olmayacağından, belli koşullar dâhilinde kanun koyucu miras bırakana ölüme bağlı tasarrufuyla mirasçısını mirasından tümüyle uzaklaştırma imkânı tanımıştır.

Cezai mirasçılıktan çıkarma olarak isimlendirilen bu durumun şartları 4721 Sayılı Kanun’un 510. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;

“Aşağıdaki durumlarda mirasbırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir:

1. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse,

2. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse.” .

Görüldüğü üzere; mirasçılıktan cezai çıkarmanın iki temel şartı bulunmaktadır: Bunlar, çıkarma sebeplerinden birinin gerçekleşmesi ve çıkarmanın ölüme bağlı tasarruf biçiminde yapılmasıdır.

1. Mirasçının, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemesi

Miras bırakanın ilk çıkarma sebebine dayanabilmesi için, mirasçının mutlaka suçtan mahkûm olması gerekmez. Başka bir deyişle kesinleşmiş mahkûmiyet kararının varlığı bir koşul değildir; aile bağlarını koparacak seviyede kusurlu ve suç teşkil edebilecek hukuka aykırı bir eylemin varlığı, bu konuda verilmiş bir mahkûmiyet kararı olması aranmaksızın, ispat yükü üzerinde olan tarafça, ispata elverişli delillerle ortaya konulabilecektir. Madde metninden de açıkça anlaşıldığı üzere, bu sebebin varlığının kabul edilebilmesi için suçun “ağır” olması aranmıştır. Hâkimin suçun ağırlığı konusunda takdir yetkisini kullanırken ceza hukuku kuralları bağlamında değil, işlenen fiilin aile bağlarına yaptığı etki bakımından medeni hukuk esaslarına göre değerlendirmede bulunması gerekir.

2- Mirasçının, mirasbırakana veya mirasbırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi.

Mirastan çıkarma için ikinci sebep ise; mirasçının, miras bırakana veya miras bırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemiş olması hâlidir.

Aile üyelerinin birbirlerine karşı aile hukukundan doğun yükümlülüklerine ilişkin olarak Medeni Kanunumuzda pek çok hüküm bulunmakla beraber somut olayı da ilgilendiren en genel hüküm Kanun’un 322. maddesinin “Ana, baba ve çocuk, ailenin huzur ve bütünlüğünün gerektirdiği şekilde birbirine yardım etmek, saygı ve anlayış göstermek ve aile onurunu gözetmekle yükümlüdür” şeklindeki düzenlenmesidir.

Mirasçılıktan çıkarmaya ilişkin ikinci sebep, aile hukukundan doğan yükümlülüklerin önemli ölçüde yerine getirilmemiş olması, ağır bir suç işlemiş gibi mirasbıranın mirasçısını saklı payından mahrum bırakarak cezalandırılmasını haklı kılacak ağırlık ve yoğunlukta olmalı, bazı yükümlülüklerin ihlal edilmiş olması tek başına yeterli kabul edilmemeli ve ağır bir ihlalin varalığı aranmalıdır.

Neticeten her iki çıkarma sebebinde de hâkim taraflarca sunulan ispat araçlarıyla dosyaya yansıyan vakıaları her somut olayın özelliğine göre ayrı ayrı değerlendirmeli ve mirasçının kanun koyucunun miras bırakının tasarruf özgürlüğüne karşı koruduğu saklı payından dahi mahrum olmasını gerektirir bir durumun var olup olmadığını ortaya koymalıdır.

Medeni kanun 512. maddesi ile ispat yükünü açıklamıştır. Buna göre; ”

Mirasçılıktan çıkarma, mirasbırakan ancak buna ilişkin tasarrufunda çıkarma sebebini belirtmişse geçerlidir.

Mirasçılıktan çıkarılan kimse itiraz ederse, belirtilen sebebin varlığını ispat, çıkarmadan yararlanan mirasçıya veya vasiyet alacaklısına düşer.

Sebebin varlığı ispat edilememiş veya çıkarma sebebi tasarrufta belirtilmemişse tasarruf, mirasçının saklı payı dışında yerine getirilir; ancak, mirasbırakan bu tasarrufu çıkarma sebebi hakkında düştüğü açık bir yanılma yüzünden yapmışsa, çıkarma geçersiz olur”.

 

Dava hakkı; TMK 286, Koca, ana veya çocuk soybağının reddi davasını açarak babalık karinesini çürütebilir. Bu dava, dava açma hakkına sahip diğer kişilere karşı açılır. ( Madde 286’nın birinci fıkrası, Anayasa Mahkemesi’nin 20.10.2023 tarih ve 32345 sayılı R.G.’de yayımlanan, 26.7.2023 T., 2023/37 E. ve 2023/140 K. sayılı kararı ile, KARARIN RESMÎ GAZETE’DE YAYIMLANMASINDAN BAŞLAYARAK DOKUZ AY SONRA geçerli olmak üzere iptal edilmiştir.)

Soybağının çocuk ile baba arasında kurulması, anne ile arasında kurulması kadar basit değildir. Zira çocuğu doğuran kadının ana olduğu kesin karine olarak kabul edilirken, evlilik içinde doğan bir çocuğun babasının koca olduğuna ilişkin kesin bir karine bulunmamaktadır. Hele ki evlilik dışında doğmuş bir çocuğun babasının kim olduğunu saptamak hukuken mümkün olmamakla ancak doğundan sonraki aşamada hukuken belirlenebilmektedir.

TMK madde 285 ile düzenlenen evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğan çocuğun babasının koca olduğu şeklinde babalık karinesi mevcutsa da, bu bir adi karinedir. Yani aksinin ispatı mümkündür.

TMK madde 282′ de çocuk ile baba arasında soybağının, ana ile evlilik, tanıma, hakim hükmü ve evlat edinme yoluyla kurulacağını düzenlemiştir.

Babalık Karinesinin aksinin ispat edilebileceğine yukarıda değinmiştir. Bu ise ancak bir dava ile mümkün olup, bunu sağlayacak dava ise Soybağının Reddi Davası olarak adlandırılmaktadır.

Sobağının reddini sağlayan davanın şartları çocuğun ana rahmine evlilik içinde veya evlilikten önce düşmüş olmasına göre faklılık göstermektedir.  Çocuğun ana rahmine evlilik içinde düşmüş olması halinde, ispat edilmesi gereken husus, çocuğun ana rahmine düştüğü tarihte cinsel ilişkinin imkansız olduğu ya da gerçekleşen cinsel ilişki ile çocuğun ana rahmine düşmesi arasında illiyet bağının olmadığının isptaı gerekmektedir. Diğer taraftan çocuk ana rahmine evlilikten önce veya ayrılık sırasında düşmüş olması halinde babalık karinesi yukarıda incelediğimiz hal kadar kuvvetli değildir. Çocuğun ayrılık zamanında ana rahmine düşmüş olmasının veya evlenmeden önceki 180 günden daha az bir sürede doğduğu anlaşılırsa soybağı reddedilmiş olur.

TMK madde 289 ile hak düşürücü süreler düzenlenmiştir. Buna göre;

Koca, davayı, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkek ile cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl içinde açmak zorundadır.

Anayasa Mahkemesinin iptal kararı ile 2024 yılında getirilen düzenleme ile Ana doğumdan, çocuk ise ergin olduğu tarihten başlayarak en geç bir yıl içinde dava açmak zorundadır.

Gecikme haklı bir sebebe dayanıyorsa, bir yıllık süre bu sebebin ortadan kalktığı tarihte işlemeye başlar.

Çocuk evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğmuş ve ana da bu arada yeniden evlenmiş olursa, ikinci evlilikteki koca baba sayılır. Bu karine çürütülürse ilk evlilikteki koca baba sayılır.

Dava açma süresinin geçmesinden önce kocanın ölmesi veya gaipliğine karar verilmesi ya da sürekli olarak ayırt etme gücünü kaybetmesi hâllerinde baba olduğunu iddia eden kişi, kocanın altsoyu, anası veya babası, doğumu ve kocanın ölümünü, sürekli olarak ayırt etme gücünü kaybettiğini veya hakkında gaiplik kararı alındığını öğrenmelerinden başlayarak bir yıl içinde soybağının reddi davasını açabilir.  Ergin olmayan çocuğa atanacak kayyım, atama kararının kendisine tebliğinden başlayarak bir yıl, soybağının reddi davasını açar. Kocanın açacağı soybağının reddi davasına ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.

Sonuç itibariyle, Medeni Kanunumuz, soybağının reddini düzenlemekle, tarafların menfeatlerini korumaktadır. Kanun böyle bir tanımamış olsaydı, bir çok uygunsuzluklara ve haksızlıklara yol açılmış olacak ve toplumun temeli sarsılacaktı.

Hukuk büromuz aile temelli özellikle soybağının reddi gibi hassas içerikli davalarda titizlikle çalışmakta ve açmış olduğu davalar ile gizlilik ve şeffaflıkla süreci yürütmektedir. Müvekkillerinin menfeatlari doğrultusunda kamu kurum ve kuruşları ile irtibat sağlayarak herhangi bir hataya mahal vermeyecek şekilde özenle çalışmaktadır.

Her somut olay kendi özelinde değerlendirilmekte olup, TMK madde 286 kapsamında açılacak Soybağının Reddi davalarında uzman bir avukat ile irtibata geçerek hukuki destek almanızda fayda vardır. Daha fazla bilgi için Arabulucu Avukat Emine KUŞ ile irtibata geçiniz.